2013-09-03

Zrównoważony rozwój jest pojęciem pojemnym. Mówią o nim, w różnym kontekście, ekonomiści, politycy, ekolodzy. Usłyszymy o nim przy okazji dyskusji o dostępie do wody, bioróżnorodności, jak i prawach człowieka. Zrównoważone może być się zarówno rolnictwo, transport miejski, jak i turystyka. Odwołania do zrównoważonego rozwoju znajdziemy w dokumentach międzynarodowych, na szczeblu krajowym np. w konstytucjach, jak i strategiach rozwoju lokalnego w małych gminach w Polsce. Czym więc jest zrównoważony rozwój i w jaki sposób nas dotyczy?

Ryby a zrównoważony rozwój
Wyobraźmy sobie wioskę nad jeziorem. Lokalni mieszkańcy utrzymują się głównie z połowu ryb, który przynosi dochody wystarczające na utrzymanie się. Wioska się rozrasta, rodziny się powiększają, a co za tym idzie zwiększają się potrzeby. Rybacy inwestują w coraz większe kutry, lepsze sieci, rodzi się coraz większa konkurencja. Połowy trwają w sposób niekontrolowany – każdy chce przecież utrzymać rodzinę i zarobić pieniądze. Po pewnym czasie pojawiają się problemy. Wycieki ropy z uszkodzonych kutrów powodują zanieczyszczenie jeziora, częste połowy skutkują stopniowym zmniejszaniem się ilości ryb. Dochody maleją, kolejne rodziny zaczynają się wyprowadzać z wioski w poszukiwaniu innego miejsca do życia i pracy. Jezioro, z potencjalnego źródła utrzymania dla kolejnym pokoleń, staje się zanieczyszczonym akwenem bez ryb.
Co poszło nie tak? Czy takiej sytuacji można było zapobiec?
W podanym powyżej przykładzie nakładają się na siebie trzy czynniki: potrzeba uzyskania dochodu przez mieszkańców konkretnej wioski czyli aspekt ekonomiczny, utrzymanie odpowiedniego poziomu życia rodzin rybaków (dostęp do pracy i edukacji, bezpieczeństwo, dach nad głową) czyli aspekt społeczny oraz ryby w jeziorze czyli ograniczony zasób naturalny. Rybacy zastosowali ekstensywny model rozwoju. Dobrobyt i rozwój ekonomiczny mierzony był głównie poprzez wymierną korzyść w postaci dochodu ze sprzedaży ryb. Nieracjonalne i nieefektywne wykorzystanie zasobów doprowadziło do ich wyczerpania - w efekcie nie poprawiono długofalowo sytuacji materialnej obecnego pokolenia, o przyszłych nawet nie wspominając. Problemy ekonomiczne doprowadziły do stopniowego pogarszania się sytuacji społecznej (zubożenie, wzrost przestępczości, utrudniony dostęp do pracy) co w efekcie przyczyniło się do migracji.
Problem wioski rybackiej obrazuje w skali lokalnej problemy, które zaczęły narastać w latach 70tych w skali globalnej. Był to okres kiedy ekonomiści, politycy i ekolodzy zaczęli zastanawiać się nad taką wizją i definicją rozwoju, która pozwoliłaby poprawę jakości życia ludzi, przy jednoczesnym racjonalnym wykorzystaniu dostępnych, ograniczonych zasobów naturalnych.

Założenia i cele zrównoważonego rozwoju
Zrównoważony rozwój dąży do integracji działań w następujących obszarach:
1) Wzrost gospodarczy i podział korzyści – rozwój zrównoważony dąży do zaspokojenia potrzeb materialnych, a także wyrównania tempa wzrostu gospodarczego w różnych regionach globu. Rozwój gospodarczy przestaje być jednak celem samym w sobie, a staje się narzędziem m.in. w zwalczaniu ubóstwa. Jednocześnie musi mieć na uwadze ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko naturalne m.in. poprzez rozwój innowacji, wprowadzanie nowych modeli biznesowych nakierowanych na redukcję kosztów.
2) Rozwój społeczny – celem zrównoważonego rozwoju jest dobra jakość życia dla wszystkich ludzi, zarówno obecnego pokolenia, jak i następnych. Ludzie na całym świecie mają prawo do posiadania narzędzi i możliwości do kształtowania własnej przyszłości i samorealizacji. Dostęp do wody i energii, edukacji, pracy, opieka zdrowotna na odpowiednim poziomie, zachowanie różnorodności kulturowej i społecznej powinno być jedną z miar rozwoju. Zrównoważony rozwój może być osiągnięty jedynie przez ludzi żyjących na odpowiednim poziomie, w poczuciu bezpieczeństwa i wpływu na decyzje dotyczące ich otoczenia.
3) Zasoby naturalne – zasoby przyrodnicze i kulturalne w skali globalnej i lokalnej są wyczerpalne, nieodnawialne lub mają ograniczoną zdolność samoodtwarzania się. Jednocześnie stanowią podstawę wzrostu gospodarczego i społecznego.  Założeniem zrównoważonego rozwoju jest powstrzymanie degradacji środowiska naturalnego, ochrona zasobów, a także racjonalne ich wykorzystanie poprzez zwiększenie efektywności dzięki nowym technologiom, stosowaniu odnawialnych źródeł energii etc.

Ideą zrównoważonego rozwoju nie jest więc ograniczanie jednego z trzech czynników wymienionych wyżej na rzecz drugiego (np. ochrona środowiska kosztem rozwoju społecznego mieszkańców danego regionu), a znalezienie równowagi pomiędzy nimi.

Zrównoważony rozwój w definicjach
Zrównoważony rozwój doczekał się wielu definicji, jednak pierwsza z nich została sformułowana w 1987 roku w raporcie Światowej Komisji Środowiska i Rozwoju, potocznie zwanym też raportem Brundtland, od nazwiska premier Norwegii, która przewodniczyła pracom Komisji.
"Zrównoważony rozwój, jest to rozwój mający na celu zaspokojenie aspiracji rozwojowych obecnego pokolenia, w sposób umożliwiający realizacje tych samych dążeń następnym pokoleniom".
Definicja ta odnosi się do rozwoju gospodarczego i społecznego populacji ludzkiej, z uwzględnieniem takich wyzwań jak walka z ubóstwem, prawa człowieka, edukacja, zdrowie. Zwraca jednak uwagę na konieczność gospodarnego wykorzystania zasobów naturalnych takich jak czyste powietrze, woda, lasy, ropa, tak aby mogły z nich korzystać kolejne pokolenie. Oznacza to w praktyce, że nasze prawo do rozwoju nie może odbywać się kosztem innych ludzi oraz środowiska naturalnego. Ciąży na nas obowiązek umożliwienia realizacji tego prawa następnym generacjom.
Bardziej szczegółową definicję, pomagającą stosować zasadę zrównoważonego rozwoju w praktyce na gruncie polskim, znajdziemy m.in. ustawie Prawo Ochrony Środowiska z 2001r: „[jest to] taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń” .

Zrównoważony rozwój historycznie
Dyskusję na temat prawa człowieka do życia w środowisku, którego jakość zapewnia życie w godności i dobrobycie rozpoczęto w 1972 r podczas Konferencji w Sztokholmie poświęconej problemom środowiska naturalnego w skali globalnej. W tym samym roku ogłoszony został Raport Klubu Rzymskiego „Granice Wzrostu”, który zwracał uwagę m.in. na wyczerpalność zasobów naturalnych, będących podstawą wzrostu gospodarczego.
W 1983r powołano Światową Komisję do Spraw Środowiska i Rozwoju, która ogłosiła w 1987 raport „Nasza Wspólna Przyszłość” (Our common future) zawierający wspomnianą powyżej definicję zrównoważonego rozwoju.
W 1992 miał miejsce Szczyt w Rio de Janeiro (Konferencja Organizacji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój”), podczas którego przyjęto Deklarację w sprawie Środowiska i Rozwoju, a także opracowano Globalny Program Działania Agenda 21.
Agenda 21 stanowi obszerny dokument zawierający wskazówki zarówno dla społeczności międzynarodowej, rządów, jak i grup społecznych oraz organizacji do wdrażania idei zrównoważonego rozwoju na grunt lokalny. Porusza takie tematy jak walka z ubóstwem, ochrona i promocja zdrowia, zarządzanie wrażliwymi ekosystemami, ochrona mórz i oceanów, ochrona bioróżnorodności. Cały rozdział Agendy poświęcony jest roli lokalnych grup społecznych, organizacji pozarządowych, w tym biznesu i przemysłu w zrównoważonym rozwoju. Dokument został sygnowany przez 172 kraje, w tym Polskę.
Inne ważne wydarzenia związane nieodzownie ze zrównoważonym rozwojem to zdefiniowanie Milenijnych Celów Rozwoju (2000 r) oraz Szczyt Ziemi w Johannesburgu w 2002r.
W 2012  miał miejsce Szczyt Rio de Janeiro (RIO + 20), podczas którego dyskutowano m.in. kwestie rozwoju przyjaznych środowisku gospodarek jako narzędzia walki z ubóstwem, ochronę mórz i oceanów przed nadmierną eksploatacją, zrównoważone rolnictwo i bezpieczeństwo żywieniowe, tworzenie zrównoważonych i lepiej funkcjonujących organizmów miejskich. Podczas szczytu przyjęto dokument „Przyszłość, jakiej chcemy”. Uznano w nim ubóstwo za jedno z najważniejszych wyzwań stojących przed społecznością międzynarodową. Podkreślono wagę rozwoju zrównoważonego rolnictwa jako narzędzia walki z głodem. Uwagę poświęcono też m.in kwestii dostępu do wody, zrównoważonej energii, rozwoju zrównoważonego transportu i zrównoważonej turystyki. Krytycy oceniający efekty szczytu podkreślali mało praktyczny wymiar przyjętych postanowień oraz odejścia od podejmowania konkretnych zobowiązań.

Ja a zrównoważony rozwój
W kontekście jednostki zrównoważony rozwój możemy sprowadzić do stwierdzenia „Myśl globalnie, działaj lokalnie”, które odnosi się do naszej osobistej odpowiedzialności za podjęcie lub niepodjęte działania. Każdy podejmując codzienne decyzje ma wpływ na realizację podstawowych założeń zrównoważonego rozwoju – zarówno podczas codziennych zakupów z uwzględnieniem zasad ograniczania nadmiernej konsumpcji czy wybierając bardziej zrównoważony transport, jak i podczas współdecydowania o kształcie i drodze rozwoju naszego najbliższego otoczenia.

 

Przydatne linki:

Morżoł I., UNESCO a zrównoważony rozwój, http://www.unesco.pl/edukacja/dekada-edukacji-nt-zrownowazonego-rozwoju/unesco-a-zrownowazony-rozwoj/;
Szadziewska A, Przejawy realizacji koncepcji rozwoju zrównoważonego w działalności przedsiębiorstw, w: Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego nr 4, tom VI, Sopot 2010, http://zif.wzr.pl/pim/2010_4_4_12.pdf;
42/187.Report of the World Commission on Environment and Development, 1987, http://www.un.org/documents/ga/res/42/ares42-187.htm;
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku, Prawo ochrony środowiska, (Dz.U. nr 62, poz. 627);
Strategia zrównoważonego rozwoju Polski do roku 2025, http://www.nape.pl/Portals/NAPE/docs/akty_prawne/strategie/strategie/Strategia_zrownowazonego_rozwoju_2025.pdf.

 

Autorka: Katarzyna Zaremba