2013-09-03

Zrównoważony rozwój definiujemy następująco „jest to rozwój mający na celu zaspokojenie aspiracji rozwojowych obecnego pokolenia, w sposób umożliwiający realizacje tych samych dążeń następnym pokoleniom". Zasady wdrażania zrównoważonego rozwoju na poziomie globalnym, krajowym i lokalnym określone są w Agendzie 21, dokumencie przyjętym w 1992 roku podczas konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i rozwój”, która odbyła się w Rio de Janeiro. 

Jak rozumieć zrównoważony rozwój w praktyce na poziomie lokalnym?
Mówiąc o rozwoju zrównoważonym mówimy przede wszystkim o takim rozwoju społecznym i gospodarczym, który zaspokajając potrzeby i ambicje rozwojowe społeczności lokalnej, nie doprowadza do degradacji środowiska naturalnego. Jest to dążenie do harmonii w trzech wymiarach - ekologicznym, ekonomicznym i społecznym, a nie hamowanie procesów rozwoju gospodarczego kosztem ochrony przyrody. W sytuacji idealnej polega m.in. na wypracowaniu i realizacji lokalnej strategii rozwoju przez władze samorządowe i lokalnych mieszkańców działających w partnerstwie. 
Do działań podejmowanych na rzecz realizacji celów zrównoważonego rozwoju na poziomie lokalnym możemy zaliczyć przede wszystkim:
1) tworzenie nowych miejsc pracy i stymulowanie rozwoju lokalnej gospodarki w oparciu o zasoby przyrodnicze, kulturowe czy też rękodzielnicze regionu;
2) wspieranie oddolnej aktywności mieszkańców – zarówno na poziomie prywatnym (prowadzenie działalności gospodarczej, edukacja etc), jak i podejmowania inicjatyw na rzecz wspólnego dobra i rozwiązania lokalnych problemów. Duży nacisk kładziony jest na aktywizację kobiet oraz umocnienie roli organizacji pozarządowych – partnerów w działaniach na rzecz trwałego i zrównoważonego rozwoju. Aktywność i świadomość obywatelska dotyczyć powinna także środowiska naturalnego oraz sposobów jego racjonalnego wykorzystania dla rozwoju gospodarczego i społecznego – krótko mówiąc mieszkańcy powinni widzieć zasadność i przyczyny ochrony swoich zasobów.
3) zawiązanie partnerstwa społecznego na rzecz rozwoju oraz zwiększenie współpracy pomiędzy władzami lokalnymi a mieszkańcami - zwiększanie udziału mieszkańców w rozwiązywaniu  problemów regionu oraz poczucia wpływu na zmianę.

Praktyczny wymiar zrównoważonego rozwoju na gruzińskiej wsi
Gruzja jest małym krajem na Kaukazie Południowym. Od wielu lat boryka się z problemami ekonomicznymi i społecznymi spowodowanymi upadkiem Związku Radzieckiego oraz konfliktami. Fundacja EkoRozwoju z Wrocławia od kilku lat współpracuje z lokalnymi partnerami z Tkibuli, małego miasta w zachodniej Gruzji, nad rozwojem regionu. 

Charakterystyka Tkibuli czyli gdzie pracujemy?

Tkibuli jest to region przemysłowy, którego gospodarka przez wiele lat oparta była głównie na wydobyciu węgla kamiennego oraz granitu. W czasach związku radzieckiego znany był także z produkcji herbaty eksportowanej na rynek radziecki. Produkcja herbaty, tak jak i pozostałe gałęzie przemysłu załamały się na skutek kryzysu lat 90tych.
 

Problemy czyli z czym mamy do czynienia?

Nieoficjalnie mówi się, że bezrobocie sięga tu ponad 60% (duże ukryte bezrobocie, także tzw samozatrudnienie na wsi). Procesy migracji zarobkowej (do Grecji, Włoch, Rosji) powodują znaczny odpływ aktywnych mieszkańców nie tylko z miasta (z 22tysięcy mieszkańców Tkibuli, zostało ok. 14 tysięcy), ale i z wiosek. Lokalne władze, zmieniające się na skutek sytuacji politycznej, nie mają spójnej wizji rozwoju regionu. Przez długi okres liczono głównie na odnowienie wydobycia węgla co okazało się nierealne. Brak jest funduszy na remont infrastruktury takiej jak basen, teatr, pałac młodzież,  hotel czy sanatoria w okolicy. 

Potencjał czyli z czego korzystamy?

Tkibuli dysponuje niewykorzystanym odpowiednio potencjałem turystycznym – zasoby architektoniczne (klasztor w Gelati wpisany na listę UNESCO, liczne cerkwie położone w okolicznych lasach, tradycyjna wiejska architektura), zasoby przyrodnicze: góry, jeziora, lasy m.in. kasztanowców jadalnych, jaskinie. Do lat 90tych w regionie działały sanatoria ze względu na lecznicze walory powietrza. W ostatnich latach zaszły pozytywnie zwiększające atrakcyjną pozycję Tkibuli m.in otwarcie lotniska międzynarodowego w mieście położonym w odległości 30 km. Lokalnie produkuje się także herbatę, miód kasztanowy, znane są wyroby rękodzielnicze z gagatu. 

Trzy wymiary zrównoważonego rozwoju czyli jak działamy?

Fundacja współpracuje na miejscu z lokalną organizacja pozarządową Fundacja Rozwoju Tkibuli (TDDF) oraz władzami lokalnymi. Korzysta także z doświadczenia organizacji pracujących wcześniej w regionie, takich jak czeska organizacja humanitarna People in Need.
W naszych działaniach staramy się łączyć najważniejsze elementy związane ze zrównoważonym rozwojem, a także stymulować współpracę lokalnych aktorów.

1)  Tworzenie nowych miejsc pracy

Wsparcie rozwoju ekonomicznego jest jednym z najważniejszych celów działań FER i naszych partnerów. Staramy się to osiągnąć poprzez:

1.1 udzielanie grantów na rozwój małego biznesu
Dzięki wsparciu finansowemu w postaci grantów w regionie utworzone zostały m.in. domy gościnne w okolicznych wioskach, swoje biznesy rozwinęli pszczelarze, producentka masła i jogurtu naturalnego, producenci herbaty i suszonych owoców. Przyznawane granty nie były wysokie, a wymogiem uzyskania wsparcia było zapewnienie wkładu własnego w postaci pomieszczenia, sprzętu bądź własnej pracy. Aby uzyskać dofinansowanie potencjalny grantobiorca musiał  przedstawić biznes plan oraz dokładny budżet, co dla dużej części osób było początkiem nauki planowania swojej działalność. Warunkiem było także wykorzystywanie naturalnych zasobów regionu. Dla większości grant był stymulatorem do dalszego rozwoju – obecnie nasi beneficjenci zaciągają małe kredyty i uzyskują dalsze dofinansowania na inwestycje, poszukują sposobów usprawnienia produkcji (np. biogaz), kupują inwentarz i inwestują w wyposażenie, rozszerzają ofertę o nowe usługi. Łącznie w rejonie Tkibuli FER sfinansował 15 małych przedsiębiorców. System grantowy został opracowany na doświadczeniach czeskiej organizacji partnerskiej People in Need.

1.2 zwiększaniu kompetencji poprzez szkolenia
Ważnym elementem wspierania lokalnej przedsiębiorczości jest przygotowanie kadr posiadających odpowiednie umiejętności do rozwoju biznesu. W związku z tym część działań prowadzonych przez FER i TDDF skupia się na organizacji szkoleń komputerowych czy zajęć z angielskiego dla lokalnych mieszkańców. Ważnym elementem działań były także szkolenia z zakresu pisania biznesplanów oraz prowadzenia małego biznesu, a także tematyczne szkolenia dotyczące rozwoju agroturystyki, pszczelarstwa, uprawy herbaty czy stosowania nowych technologii w rolnictwie.  W 2011 roku, w utworzonym w okolicznej wiosce Centrum Aktywności Kobiet, prowadzono zajęcia z obsługi  maszyny do szycia oraz rękodzieła dla kobiet.
Jednym z efektów uzyskanych w naszych działaniach jest sieciowanie beneficjentów. Dzięki wspólnym treningom nawiązały się więzi biznesowe i znajomości przynoszące korzyści zarówno zainteresowanym stronom, jak i przyczyniające się do rozwoju rejonu (współpraca pomiędzy agroturystykami, wspólna reklama produkcji, czy w końcu dążenie do utworzenia organizacji skupiającej producentów).

2) Wspieranie oddolnej aktywności mieszkańców

Aktywizacja mieszkańców jest jednym z najważniejszych elementów, który trzeba mieć na uwadze dążąc do zrównoważonego rozwoju danego regionu. Znajomość realiów, możliwości i potencjał organizacyjny lokalnej społeczności jest jednym z najcenniejszych zasobów.  Niestety w Gruzji, tak jak w większości krajów byłego związku radzieckiego, ciągle króluje postawa pasywna, strach przed zmianą, a także zależność i oczekiwanie, że wszelkie problemy zostaną rozwiązane przez władze centralne.
Część działań FER skupiło się więc na zwiększeniu aktywności oraz kompetencji liderów lokalnych w zakresie poprawy jakości życia. Zorganizowano m.in cyklu szkoleniowego Akademia Lidera, który skupiał się na wykształceniu umiejętności identyfikowania problemów lokalnych, współpracy z różnymi grupami oraz realizacji działań na rzecz swojej społeczności. Liderzy realizowali też małe projekty angażujące lokalnych mieszkańców – oznaczyli szlak turystyczny, wyremontowali placyk przy centrum kultury angażując w prace pół wioski etc.

Dodatkowo osoby, które otrzymały dofinansowanie na rozpoczęcie swojego biznesu realizowały Małe Projekty na rzecz swoich lokalnych społeczności, na które przeznaczony został określony procent kwoty otrzymanej w ramach grantu. Sposób realizacji ustalany był z beneficjentami, władzami lokalnymi oraz mieszkańcami, tak by najlepiej opowiadał on na potrzeby lokalnej społeczności. W ten sposób wyremontowano sale w przedszkolu i czterech szkołach, zorganizowano plac zabaw w przedszkolu. Ważne jest to, że w pomoc przy remoncie zaangażowani byli sąsiedzi, przyjaciele, rodzice dzieci. Daje to poczucie realnego wpływu na poprawę rzeczywistości i buduje dumę ze swoich osiągnięć.
Aby wzmocnić organizacje pozarządowe w Tkibuli Fundacja organizowała także staże, szkolenia i wizyty studyjne dla ich członków. Jest to potencjał ludzki, który może w przyszłości przejąć większość działań na rzecz swojego regionu, tak że pomoc zewnętrzna nie będzie już potrzebna. 
 

3) Zawiązanie partnerstwa społecznego

Przez kilka lat stałej współpracy z organizacjami pozarządowymi w regionie, władzami lokalnymi i przedsiębiorcami udało się doprowadzić do sytuacji, w której wszystkie strony zaczęły przekonywać się do idei współpracy i dostrzegać jej korzyści dla rozwoju regionu. W 2012 roku przeprowadzono warsztaty poświęcone wypracowaniu rekomendacji dla rozwoju zrównoważonej turystyki w regionie. Zebrani za jednym stołem przedstawiciele różnych grup decyzyjnych wypracowali dokument, w którym określili kierunki rozwoju turystyki, a także kolejne kroki do osiągnięcia celów. Wśród wymienionych kroków znalazło się założenie stowarzyszenia, zajmującego się rozwojem zrównoważonym i wspieraniem lokalnej przedsiębiorczości. Stowarzyszenie Nowa Okriba powstało w 2013 roku, a w jego skład weszli przedstawiciele przedsiębiorców, władz lokalnych oraz organizacji pozarządowych. Jednym z celi stowarzyszenia jest odpowiednie wykorzystanie zasobów do rozwoju turystyki oraz stworzenia produktów lokalnych, na bazie których powstanie kompleksowa oferta turystyczna łącząca takie zasoby jak domy gościnne, turystyka konna, produkcja ręcznie zbieranej herbaty, miód (w tym kasztanowy), domowe sery oraz matsoni etc. Na produkt flagowy wybrano herbatę.

Inne inicjatywy zrównoważonego rozwoju w Gruzji

Wśród organizacji zajmujących się zrównoważonym rozwojem w Gruzji należy wymienić gruzińską organizację Stowarzyszenie Elkana oraz CENN – Caucasus Environmental NGO Network.
Elkana od 1994 r wspiera rozwój rolnictwa w Gruzji, ze szczególnym naciskiem na produkcję ekologiczną. Szkoli rolników i wspiera ich w dystrybucji produkcji, zajmuje się identyfikacją i wprowadzaniem do uprawy tradycyjnych odmian zbóż i roślin, przyczyniając się tym samym do rozwoju bioróżnorodności. Od ponad pięciu lat prowadzi także Sieć Turystyki Wiejskiej Elkana, skupiającą ponad 120 gospodarzy, z ośmiu regionów Gruzji, którzy otworzyli swoje domy dla turystów. Elkana prowadzi szkolenia dla właścicieli agorturystyk oraz konsultacje dotyczące rozwoju oferty turystycznej, a także standardów przyjmowania gości. Wprowadziła także system kategoryzacji bazy noclegowej, który ułatwia turystom znalezienie noclegu dopowiadającego ich oczekiwaniom, co pozwala na uniknięcie rozczarowań po obu stronach. Wspiera także lokalne społeczności w organizacji lokalnych świąt, które odpowiednio zorganizowane, mogą służyć do promocji regionu, jego potencjału oraz lokalnych producentów.

CENN jako organizacja ekologiczna skupia się głównie na promocji i wdrażaniu zrównoważonego zarządzania zasobami naturalnymi, edukacji ekologicznej oraz zwiększeniu zaangażowania mieszkańców w procesy decyzyjne na poziomie lokalnym, jak i monitoring sytuacji środowiska naturalnego. Jednym z projektów prowadzonych przez CENN jest program dążący do wzmocnienia roli lokalnych kobiet w zarządzaniu zasobami naturalnymi. W Armenii, Azerbejdżanie i Gruzji powstają lokalne rady kobiet. CENN organizuje szkolenia wzmacniające ich potencjał liderski oraz umiejętności pracy z ludźmi, uczy organizacji pracy w organizacji pozarządowej etc. Panie, w ramach grup lokalnych, identyfikują główne problemy związane ze zrównoważonym rozwojem i środowiskiem natualnym w swojej społeczności, a następnie, przy pomocy CENN, starają się je rozwiązać. Do identyfikowanych problemów należą m.in. zanieczyszczenie gleby odpadami z kopalni manganu, masowa i niekontrolowana wycinka lasów, zły stan wodociągu na wsi czy brak bezpiecznego, spokojnego miejsca spotkań dla młodzieży i lokalnych mieszkańców.

Przy opracowaniu artykułu posługiwano się Wzorem do Strategii Rozwoju Turystyki Regionu Tkibuli, opracowanego na podstawie materiałów warsztatowych przez Andrzeja Ruszlewicza.

Działania Fundacji Ekorozwoju w Gruzji współfinansowane są głównie ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP, Fundacji Solidarności Międzynarodowej w ramach programu "Wsparcie Demokracji" oraz programu RITA finansowanego przez Polsko - Amerykańską Fundację Wolności i realizowanego przez Fundację Edukacja dla Demokracji. 

 

Przydatne linki:

Organizacje:
1. Fundacja EkoRozwoju (FER) – www.fer.org.pl
2. Tkibuli District Development Fund (TDDF) – www.t-ddf.org
3. People in Need, Gruzja - www.pin.ge
4. Stowarzyszenie Elkana – www.ruraltourism.ge
5. Caucasus Environmental NGO Network (CENN) – www.cenn.org

Tkibuli – www.tkibuli.net

Zrównoważony Rozwój:
1. United Nations Sustainable Development Knowledge Platform www.sustainabledevelopment.un.org
2. International Institute for Sustainable Development - www.iisd.org
3. TEG – Tydzień Edukacji Globalnej; www.tydzienedukacjiglobalnej.pl
4. www.odpowiedzialnybiznes.pl
5. www.chronmyklimat.pl
 

Autorka: Katarzyna Zaremba